Promowanie zdrowia w miejscu pracy

Kondycja każdej organizacji zależy od zdrowej i wydajnej siły roboczej. Ignorowanie stanu zdrowia podwładnych może przynieść niekorzystne skutki dla firmy. Psychologiczne problemy, takie jak: zaniepokojenie, depresja, trudny do opanowania stres, mogą dotknąć każdego pracownika. Dlatego organizacja nie powinna ignorować problemu dobrej kondycji psychicznej w miejscu pracy. Z punktu widzenia firmy, wśród najważniejszych, negatywnych skutków złego stanu zdrowia psychicznego można wymienić: absencję w pracy, rotację pracowników oraz zmniejszenie wydajności.

Determinanty zdrowia

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to stan polegający na dobrym samopoczuciu zarówno fizycznym, psychicznym, jak i społecznym. Stan zdrowia nie odnosi się wyłącznie do stanu braku choroby, jest to również stan dobrej kondycji psychicznej. Ochrona i pielęgnowanie zdrowia polega na promowaniu dobrego samopoczucia, zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, leczeniu i rehabilitacji osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi.

Istnieje wiele czynników mających wpływ na nasz stan zdrowia. Na niektóre z tych uwarunkowań nie mamy wpływu, inne możemy modyfikować. Do czynników, od których zależy nasze zdrowie, ale na które nie mamy wpływu, zaliczyć można m.in.: wiek, płeć czy też cechy dziedziczne. Z kolei do uwarunkowań zewnętrznych w stosunku do jednostki, nazywanych inaczej środowiskowymi, należą: rodzina, szkoła, praca, społeczeństwo. Wszystkie środowiskowe czynniki zależą od zajmowanej przez nas pozycji społeczno-ekonomicznej. Pozycja ta warunkuje naszą jakość życia, nasz styl życia. Bardzo ważną determinantą zdrowia jest praca oraz środowisko pracy. Spowodowane jest to faktem, iż praca, jaką wykonujemy, w dużym stopniu określa naszą pozycję społeczną, wpływa na nasz status ekonomiczny i na warunki, w których żyjemy.

W pracy spędzamy przeciętnie 40 godzin tygodniowo i to właśnie tam jesteśmy narażeni na stres i dyskomfort psychiczny. Dlatego tak ważne jest, aby środowisko pracy sprzyjało utrzymaniu przez nas dobrego stanu zdrowia. Szczególnie pracodawcom powinno zależeć na dobrym samopoczuciu pracowników, jako że stan zdrowia silnie koreluje z wydajnością i efektywnością w pracy.

Na co jesteśmy narażeni w pracy?

Istnieje wiele czynników, które mogą mieć negatywny wpływ na samopoczucie pracowników. Warto uświadomić sobie, co tak naprawdę wpływa na stan zdrowia pracowników, aby móc te czynniki stale monitorować i zapobiec niekorzystnym skutkom stresu i złego stanu zdrowia.

Dla pracowników bardzo uciążliwe są wszelkie zmiany wprowadzane w firmie, problemy związane z komunikacją w organizacji, niejasno określone oczekiwania w stosunku do roli pracownika. Są to tylko niektóre uwarunkowania samopoczucia w pracy.
Obszary, w ramach których mogą pojawić się czynniki niesprzyjające zdrowiu, prezentuje schemat 1.

Przede wszystkim pracownicy mogą ulec stresowi i złemu samopoczuciu w pracy, jeśli w ramach opisanych poniżej obszarów wystąpią nieścisłości, brak niezbędnych informacji czy też konflikty w ramach pełnionych ról. Uwzględnione w schemacie pytania pozwalają ocenić, na czym mogą polegać problemy prowadzące do złego stanu zdrowia.

Stres w pracy może wywołać niesprzyjająca komunikacja w firmie, złe relacje czy też brak wsparcia. W ostatnich latach obserwuje się wysoki stopień restrukturyzacji w firmach. Czynnik ten też może mieć niekorzystny wpływ na pracowników. Efektem tego jest pojawianie się ciągłych zmian, do których pracownicy muszą się dostosować. Taka konieczność przystosowywania może powodować stres. Do czynników organizacyjnych, wpływających na zwiększenie stresu w pracy można zaliczyć: redukcję pracowników, cięcia wynagrodzenia, umowy krótkoterminowe, zwiększenie czasu pracy.

Co grozi pracownikom, jeśli nie zadbają o zdrowie?

Pracownik będący w złym samopoczuciu i kiepskiej kondycji psychicznej to poważny problem. Poniżej zaprezentowano niektóre konsekwencje złego stanu zdrowia pracowników. Można je rozpatrywać na dwóch poziomach – jednostki i organizacji.


Poziom organizacji:

• uczestniczenie w działalności firmy: absencja, wysoka rotacja pracowników, krótki czas pozostania na danym stanowisku, problemy dyscyplinarne, zastraszanie, agresywna komunikacja, izolacja, długoterminowe choroby;
• wykonanie: niższa jakość produktów lub usług, wypadki, błędy, podejmowanie nietrafnych decyzji, zmniejszona produktywność, niesprzyjający klimat w pracy, mobbing;
• koszty: zwiększone koszty wynagrodzeń lub zwiększone koszty utrzymania zdrowia, kierowania do placówek medycznych.

Poziom pracownika:

• zachowanie: uzależnienie od tytoniu, alkoholu lub narkotyków, przemoc, zastraszanie lub molestowanie, brak wysiłku fizycznego;
  
  
  • stan psychiczny: problem ze spaniem, zaburzenia lękowe, depresja, trudności z koncentracją, problemy w relacjach z rodziną, stres i wypalenie zawodowe, zmniejszone zaangażowanie, postrzeganie organizacji jako niesprawiedliwej, postrzeganie pracy jako nie dającej poczucia bezpieczeństwa, zmniejszona motywacja do pracy, mniejsza pewność siebie, koncentracja i wytrzymałość
    
    
  • zdrowie: problem z plecami, sercem, wrzody, nadciśnienie, problemy układu odpornościowego, wypadki przy pracy, choroby układu mięśniowo-szkieletowego, choroby układu sercowo-naczyniowego i śmiertelność.
  
  Skutki te wyraźnie ukazują, dlaczego dbałość o zdrowie pracownika jest ważna. Szczęśliwy, zdrowy pracownik zwiększa frekwencję, motywację i wydajność. Co ważne, praktyki przyczyniające się do dobrego samopoczucia w pracy kosztują stosunkowo niewiele. Wystarczy, że pracodawca skoncentruje się na dobrej komunikacji, elastycznych praktykach w pracy oraz że będzie wspierał pracowników na ich drodze do osiągnięcia zamierzonych celów.
  
  
  
  
  

  Sposoby na promowanie zdrowia w pracy

  Pojawia się pytanie, co zrobić, aby nie tworzyć stresogennego środowiska pracy? Problem złego samopoczucia i złego zdrowia psychicznego w pracy może dotknąć każdego pracodawcę. Ważne, aby w porę poznać symptomy tego stanu, a jeszcze lepiej – stworzyć taką atmosferę w pracy, aby uniemożliwić wytworzenie się środowiska stresu i niepokoju. Niekorzystna dla zdrowia atmosfera w pracy może prowadzić do powtarzających się absencji pracowników oraz do braku motywacji wśród pracowników, by dawać z siebie wszystko.
  
  
  Wielu pracodawców lekceważy problem złego samopoczucia w miejscu pracy. Menedżerowie są często przekonani, że taki problem nigdy ich nie dotknie. Ale są to złudne nadzieje i lepiej przeciwdziałać pojawieniu się problemów, niż je później rozwiązywać. Inwestowanie w dobre samopoczucie pracowników jest tak naprawdę inwestycją w organizację. Programy implementowane w firmie na rzecz dobrego samopoczucia w pracy przyczyniają się do zwiększenia satysfakcji, do zwiększonej wydajności, do zmniejszenia absencji ze względu na choroby oraz powodują zmniejszenie rotacji w pracy. Co takiego zatem może zrobić pracodawca, aby stworzyć korzystną atmosferę w pracy? Zaleca się rozwinięcie złożonej strategii, która:
  
  
  • promuje dobre samopoczucie w pracy,
    
    
  • zwalcza problemy psychiczne, których źródło jest w pracy,
    
    
  • wspiera pracowników, którzy cierpią ma psychiczne dolegliwości.
  
  
  

  Krok I: przeprowadzenie badania

  Zanim rozwinie się i wprowadzi nowe praktyki i nową politykę, rekomenduje się dokonanie oceny ukazującej, w jaki sposób obecnie funkcjonujące praktyki i programy działają. Warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czy praktyki te sprzyjają rozwojowi korzystnego dla zdrowia środowiska w pracy. Aby odpowiedzieć na te pytania zaleca się przeprowadzenie badania.
  
  
  Ważne, aby w wyniku przeprowadzonych badań pracodawca otrzymał informacje na temat stanu zdrowia i samopoczucia swoich pracowników. Analizy pozwolą zdiagnozować sytuację i ułatwić podjęcie decyzji o dalszych, koniecznych krokach. Zaleca się, aby tego typu badania zlecać zewnętrznym firmom. Takie rozwiązanie zapewni lepszą jakość danych, gdyż pracownicy będą mieli większe zaufanie co do poufności przekazanych danych, a to zachęci ich do udzielania wiarygodnych odpowiedzi.
  
  
  Poniżej zaprezentowana została lista przykładowych pytań, które mogą zostać zadane pracownikom. Na każde z nich można odpowiedzieć „tak” lub „nie”.
  
  
  
  
  Tabela 2. Przykładowe pytania, które można wykorzystać w badaniu atmosfery panującej w pracy
  
  

  1.      Czy sądzisz, że twoja praca ma wpływ na twoje samopoczucie?

  2.      Czy sądzisz, że twoje samopoczucie ma wpływ na twoją zdolność do pracy?

  3.      Czy zauważyłeś, że praca ma wpływ na samopoczucie twoich kolegów z pracy?

  4.      Czy czujesz, że samopoczucie i zdrowie psychiczne twoich kolegów z pracy ma wpływ na twoje samopoczucie?

  5.      Czy wiesz, w jaki sposób twoja organizacja radzi sobie z utrzymywaniem sprzyjającego środowiska w pracy?

  6.      Czy wiesz o istnieniu jakiegokolwiek wsparcia, jakie twoja firma oferuje pracownikom?

  7.      Czy wiedziałbyś, gdzie zwrócić się o pomoc, poza twoją pracą, w przypadku problemów ze zdrowiem psychicznym?

  8.      Czy czujesz, że masz wsparcie ze strony twojego menedżera i twoich kolegów z pracy?

  9.      Czy twoje obowiązki i oczekiwania na stanowisku pracy zostały ci jasno zakomunikowane?

  10.   Czy istnieją rzeczy, które twoja organizacja mogłaby poprawić, aby stworzyć lepszą atmosferę, sprzyjającą zdrowiu w pracy?

  
  Źródło: Sedlak & Sedlak na podstawie Taking care of business. Employers’ guide to mentally health workplaces
  
  
  

  Krok II: planowanie

  Kolejny rekomendowany krok to planowanie. Właściwe zaplanowanie działań jest pomocne we wprowadzeniu kluczowych ulepszeń mających na celu stworzenie atmosfery dobrego samopoczucia w organizacji. Proces pracowania można podzielić na 3 etapy:
  
  
  1. promowanie dobrego samopoczucia,
  2. zwalczanie przyczyn złego samopoczucia,
  3. wspieranie pracowników.
  
  
  Przyjrzyjmy się bliżej tym etapom.
  
  
  
  1. Promowanie dobrego samopoczucia
  
  Bardzo często dobre zarządzanie jest kluczem do odblokowania potencjału pracowników, redukcji poczucia niepewności oraz zapobiegania stresowi. Zalecenia dla kierownictwa w kwestii utrzymywania dobrego samopoczucia w pracy są następujące:
  
  
  • zapewnij pracownikom równowagę praca – życie prywatne;
  • stwórz takie warunki, aby pracownicy angażowali się w pracę;
  • zastanów się nad wprowadzeniem elastycznych godzin czasu pracy;
  • promuj pozytywne relacje w pracy;
  • komunikuj jasno i wyraźnie pracownikom ich obowiązki i oczekiwania względem nich;
  • zachęcaj do szkoleń i spotkań towarzyskich.
  
  
  2. Zwalczanie uwarunkowań złej kondycji psychicznej
  
  Jeżeli warunki panujące w firmie nie są odpowiednie, jednym z symptomów będzie duża i częsta rotacja pracowników. Aby tego uniknąć, warto stale monitorować atmosferę panującą w organizacji oraz zapobiegać odchodzeniu doświadczonych pracowników. Należy się upewnić, że obecne środowisko pracy jest odpowiednie dla realizowanych zadań. Dotyczy to stopnia hałasu, temperatury, oświetlenia itd. Ważne jest również sprawne zarządzanie obciążeniem, jakie spada na pracowników. Trzeba upewnić się, że żaden z pracowników nie otrzymuje więcej zadań, niż jest w stanie zrealizować. Również szkolenie menedżerów jest istotne. Menedżerowie powinni potrafić identyfikować zagrożenia, rozpoznawać zaburzenia zdrowia o podłożu psychologicznym oraz wspierać pracowników. Warto również wprowadzić spójny system wdrażania nowych pracowników, który pozwoli nowo zatrudnionym na szybsze zrozumienie sposobu funkcjonowania firmy. Niektóre organizacje z dobrym rezultatem wprowadzają w firmie tzw. buddy system. Buddy to kolega z pracy, który wdraża osobę w jej stanowisko. Taki system istnieje poza oficjalną strukturą pracownik – menedżer.
  
  
  
  3. Wspieranie pracowników
  
  Należy mieć na uwadze, że 1 na 4 osoby cierpi w ciągu swojego życia na dolegliwości natury psychicznej. Takie problemy mogą dotknąć jednostkę w pracy, jeśli nie czuje się dostatecznie bezpieczna, jest obciążana pracą, a komunikacja w firmie jest utrudniona. Wspieranie pracownika w trudnym dla niego okresie jest kluczowe, jeśli nie chcemy, aby problem ten pogłębił się i w konsekwencji np. pracownik zrezygnował z pracy. Dlatego w sytuacji rozpoznania u pracownika problemów natury psychicznej warto skorzystać z poniższych wskazówek:
  
  
  • utrzymuj szczerą, opartą na zaufaniu komunikację z pracownikiem;
  • skoncentruj się na osobie, nie na problemie; zadawaj pytania, czy nie są potrzebne pracownikom dodatkowe regulacje dotyczące pracy.
  
  
  Osoby, które doświadczyły stresu psychicznego na stanowisku pracy, wciąż mogą wnieść wiele do twojej organizacji, jeśli uzyskają odpowiednie wsparcie.
  
  
  
  

  Jakie praktyki warto wprowadzić w życie?

  Podsumowując problem złego stanu zdrowia pracowników, warto zaprezentować listę praktyk, które każdy pracodawca może zaimplementować w firmie, aby zapewnić środowisko pracy sprzyjające utrzymaniu dobrego stanu zdrowia.
  
  
  
  Jeśli chodzi o obowiązki dotyczące samego stanowiska pracy, warto kierować się następującymi wskazówkami:
  
  
  • obłożenie pracą odpowiednie do umiejętności i doświadczenia,
  • rozsądne i ustalone deadline’y,
  • redukcja powtarzalnych obowiązków,
  • odpowiednie środowisko pracy (hałas, oświetlenie, wyposażenie),
  • jasno określone role,
  • zaangażowanie pracowników w proces planowania ich pracy,
  • wolność wyrażania swoich uwag odnośnie osobistych i zawodowych standardów.
  
  
  Od strony organizacji istotne są:
  
  
  • struktury nadzoru – bezstronne i wspierające,
  • wskazówki dla menedżerów – jasne i precyzyjne odnośnie tego, w jaki sposób radzić sobie z problemami związanymi ze zdrowiem w pracy,
  • środowisko otwarcia w pracy – aby pracownicy mieli zaufanie do organizacji.
  
  
  To tylko nieliczne rady, które może zastosować każdy pracodawca. Bardziej szczegółowe i dostosowane do specyfiki danej branży informacje można poznać w wyniku przeprowadzenia badań w firmie.
  
  
  
  

  Jak się nie dać stresowi?

  Pozostaje jeszcze przedstawić kilka rad dla samych pracowników. Co zrobić, aby z powodzeniem dbać o samopoczucie i zdrowie w pracy? W raporcie Five ways of wellbeing autorzy zaprezentowali kilka zaleceń. Według nich pięć aktywności powinno stanowić element naszej codzienności. Aktywności te można opisać za pomocą haseł: łącz się, bądź aktywny, zwracaj uwagę, ucz się, dawaj.
  
  
  
  Pierwsza ze wskazówek oznacza kultywowanie relacji międzyludzkich. Warto utrzymywać kontakty z rodziną, znajomymi, z ludźmi wokół. Relacje te należy traktować jako kamienie milowe naszego życia, warto w nie inwestować czas i siły. Takie relacje będą nas wzbogacać każdego dnia. Kolejna rada – bycie aktywnym – ma polegać na dbaniu o nasze zdrowie fizyczne. Warto odkryć aktywność, sport, który pasuje do naszych zainteresowań i osobowości, tak aby wysiłek fizyczny łączyć z zadowoleniem psychicznym. Trzecia wskazówka mówiąca o tzw. zwracaniu uwagi, oznacza bycie ciekawym. Ciągłe obserwowanie tego, co nas otacza, pozwoli na dostrzeganie piękna w świecie. Uczenie natomiast ma być ciągłym poznawaniem czegoś nowego. Zdobywanie nowej wiedzy wzmacnia pewność siebie, dlatego warto przejmować nowe obowiązki w pracy. Takie wyzwania wzmocnią osobowość i dadzą radość, gdyż już zostaną osiągnięte. Ostatnia wskazówka – dawaj – zrób coś dla przyjaciela, dla obcego. Takie zachowania uczynią cię szczęśliwą osobą i dadzą ci świadomość życia we wspólnocie.
  
  
  
  Choć są to wskazówki dotyczące utrzymywania dobrego samopoczucia i zdrowia psychicznego na co dzień, to można je z powodzeniem stosować w życiu zawodowym. Szczególnie aktywności, takie jak „łączenie” i „uczenie się”, znajdują zastosowanie w pracy.
  
  
  
  
  Schemat 1. Pięć sposobów na dobre samopoczucie
  
  

  

  
  
  Opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie „Five ways to wellbeing”
  
  
  
  
  

  Czy Polacy są zmęczeni pracą?

  W celu uzupełnienia informacji na temat kondycji psychicznej pracowników warto przywołać dane z Europejskiego Sondażu Społecznego z 2010 roku na temat samopoczucia Polaków i ich zadowolenia z pracy. Czy polscy pracownicy dostrzegają problem wyczerpania pracą? Czy bywają tak zmęczeni pracą, że nie są w stanie poświęcić się rodzinie czy też wykorzystać w pełni czas wolny? Odpowiedzi dostarczą poniższe analizy.
  
  
  
  W badaniu ESS zostało wzięło udział 1 751 obywateli Polski. Na potrzeby niniejszej analizy warto przywołać odpowiedzi na trzy następujące pytania:
  
  
  1. Jak często zdarza się, że martwi się Pan/i problemami zawodowymi, kiedy nie jest Pan/i w pracy?
  2. Jak często czuje się Pan/i zbyt zmęczony/a po pracy, aby cieszyć się tym, czym chciałby/aby się Pan/i zająć w domu?
  3. Jak często praca nie pozwala Panu/i poświęcać mężowi/żonie/partnerowi/partnerce lub rodzinie tyle czasu, ile by Pan/i chciał/a?
  
  
  Odpowiedzi na te pytania pomagają ocenić, w jakim stopniu Polacy odczuwają subiektywne zmęczenie pracą i problemami zawodowymi.
  
  
  
  Czy Polakom zdarza się myśleć o problemach zawodowych poza pracą? Okazuje się, że 37% badanych od czasu do czasu zmagała się z takim problemem. Aż ¼ badanych często martwiła się problemami zawodowymi poza miejscem pracy. Najmniej, bo niespełna 5% ankietowanych, stale myślało o zawodowych problemach po pracy. Natomiast 15% respondentów problemy związane z pracą nigdy nie martwiły ich poza nią. Warto dodać, że w pozostałych krajach UE odpowiedzi te układały się w podobny wzór, z dominacją odpowiedzi „od czasu do czasu”. Państwem o największej grupie osób stale martwiących się sprawami pracy poza jej miejscem byli Francuzi (12% wskazań na odpowiedź „stale”).
  
  
  
  
  Wykres 1. Jak często zdarza się, że martwi się Pan/i problemami zawodowymi,
  
  kiedy nie jest Pan/i w pracy? (Polska, %)
  
  

  

  Źródło: opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych ESS; N=1 543
  
  
  
  
  
  
  Analiza rozkładu odpowiedzi na pytanie o odczuwanie zmęczenia po pracy ukazuje, że zdecydowana większość ankietowanych (43%) od czasu do czasu takie zmęczenie zauważa. Rzadziej wskazywano na częste zmęczenie po pracy (26%). Prawie nigdy problem ten nie dotknął 21% ankietowanych, zaś nigdy – 8%. Jeśli chodzi o pozostałe kraje uwzględnione w badaniu, w Portugalii widać wyraźnie odmienny trend. 45% badanych Portugalczyków nigdy lub prawie nigdy nie czuje zmęczenia po pracy, a jednie 10% odczuwa zmęczenie często.
  
  
  
  
  Wykres 2. Jak często czuje się Pan/i zbyt zmęczony/a po pracy, aby cieszyć się tym,
  
  czym chciałby/aby się Pan/i zająć w domu? (Polska, %)
  
  

  

  Źródło: opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych ESS; N=1 552
  
  
  
  
  
  
  Polacy zapytani o to, na ile praca absorbuje ich czas, również w domu, mają zróżnicowane opinie. Jedna czwarta badanych uważa, że często praca angażuje ich na tyle, że nie są w stanie poświęcić czasu partnerowi lub rodzinie. 30% ankietowanych mówi o istnieniu tego problemu od czasu do czasu, zaś prawie nigdy nie odczuło tego aż 22% badanych Polaków. I znów patrząc na rozkład odpowiedzi dla wszystkich krajów uwzględnionych w badaniu, wzór odpowiedzi jest podobny do tego dla Polski. Są jednak kraje, w których proporcje odpowiedzi znacznie odbiegają od polskich opinii. Przykładowo w Irlandii zdecydowana większość badanych, ponad 57%, nigdy lub prawie nigdy nie miała sytuacji, aby praca absorbowała ich również w domu.
  
  
  
  
  Wykres 3. Jak często praca nie pozwala Panu/i poświęcać małżonkowi/partnerowi
  
  lub rodzinie tyle czasu, ile by Pan/i chciał/a? (Polska, %)
  
  

  

  Źródło: opracowanie Sedlak & Sedlak na podstawie danych ESS; N=1 452
  
  
  
  
  
  
  
  

  Podsumowanie

  Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznały stres za najważniejsze wyzwanie dla zdrowia pracowników na całym świecie. Nadmierne wymagania i naciski, słaba kontrola nad swoją pracą, słabe wsparcie i brak poczucia bezpieczeństwa pracy to tylko niektóre przyczyny pojawiania się stresu w pracy.
  
  
  Tak, jak i pozostawanie bez pracy jest stanem powodującym wiele stresu, tak też zatrudnienie może przyczynić się do wyniszczenia zdrowia. Szczególnie na stanowiskach, na których występuje brak równowagi między wkładanym wysiłkiem a uzyskiwanymi nagrodami, dyskomfort psychiczny ma duże prawdopodobieństwo wystąpienia. Stres w pracy wpływa negatywnie zarówno na nasz stan fizyczny, jak i psychiczny. Ważne, aby pracodawcy uświadamiali sobie negatywne dla organizacji konsekwencje złego stanu psychicznego pracowników. Co ważniejsze, nie powinni do takich sytuacji doprowadzić.