Urazy i kontuzje pracowników, uszkodzenia sprzętu, przestoje w pracy i zwolnienia to tylko niektóre z bezpośrednich kosztów ponoszonych przez organizację, w której wydarzył się wypadek przy pracy. Dlatego nie dziwi, że przedsiębiorstwa na całym świecie wdrażają coraz bardziej wyszukane standardy bezpieczeństwa i inwestują w coraz bezpieczniejszy sprzęt. W każdej niemal firmie działają specjaliści mający za zadanie zapewnić wysoki komfort i redukować potencjalnie niebezpieczne zdarzenia w pracy. Na nic jednak zda się wdrażanie wyszukanych procedur bezpieczeństwa, jeśli pracownicy nie będą chcieli z nich korzystać. Niewiele pomoże zakup najnowszego i bezpiecznego sprzętu, jeśli załoga będzie ignorować właściwe zasady jego użytkowania. Dlatego tak ważne jest nie tylko dbanie o procedury i sprzęt, ale także analizowanie postaw i opinii pracowników o bezpieczeństwie pracy. Przez negatywne postawy pracowników wiele wysiłków ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa i redukcję liczby wypadków w pracy może pójść na marne. Co gorsza, nieuwzględnianie opinii pracowników w procesie dbania o bezpieczeństwo pracy, może prowadzić do pomijania istotnych problemów w tym zakresie. Niektóre z problemów mogą być widoczne jedynie dla pracowników i pozostaną tak długo ukryte przed kierownictwem, aż pracownicy nie podzielą się swoimi uwagami. Fakt, że w procesie prewencji wypadków i niebezpiecznych sytuacji w miejscu pracy warto uwzględniać opinie pracowników znajduje także potwierdzenie w wynikach badań naukowych.
Opinie pracowników o pracy i wypadki w pracy
Opinie pracowników o pracy, którą wykonują, jak też ich postawy wobec pracy mogą być cennym źródłem informacji w procesie zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom. Badania wskazują, iż osoby zadowolone ze swojej pracy pracują bezpieczniej (Harter, Schmidt, Hayes, 2002). Zaobserwowano także, iż organizacje, które zatrudniają ludzi zaangażowanych w swoją pracę odnotowują mniejszą liczbę wypadków w pracy i osiągają lepsze wyniki w zakresie ocen bezpieczeństwa pracy (May, Gilson, Harter, 2004). Nie tylko ogólne oceny pracy wiążą się z bezpieczeństwem. Badacze wskazują także, iż wykorzystanie analiz konkretnych opinii pracowników pozwala określić, które aspekty środowiska pracy wymagają poprawy w zakresie bezpieczeństwa.
Clarke (2006) zwraca uwagę, iż dbając o bezpieczeństwo pracy należy koncentrować się na indywidualnej percepcji pracy przez pracowników. Szczególną uwagę należy przykładać do dwóch rodzajów opinii pracowników. Opinii o tym, jak pracownicy subiektywnie postrzegają swoje bezpośrednie środowisko pracy oraz opinii pracowników o procedurach i polityce bezpieczeństwa. Zdaniem Clark (2006) tego rodzaju opinie pracowników najsilniej wiążą się z bezpieczeństwem pracy. Hofmann i Stetzer (1996) wśród aspektów pracy powiązanych z bezpieczeństwem, które mogą być oceniane przez pracowników, wyróżniają:
- poziom przeciążenia pracą,
- jakość procesów grupowych w zespołach (np. sposób podejmowania decyzji, dzielenie się informacjami),
- przywiązanie pracowników do bezpiecznych zasad wykonywania pracy,
- prawdopodobieństwo, że pracownik zwróci uwagę koledze, który pracuje w niebezpieczny sposób.
Badacze (Bjerkan, 2010) akcentują także fakt, iż sposób, w jaki pracownik subiektywnie postrzega bezpieczeństwo swojej pracy (ang. safety climate) wiąże się z częstotliwością występowania wypadków w pracy. Bjerkan (2010) zwraca uwagę, iż warto pytać pracowników o takie aspekty ich pracy, jak: zarządzanie bezpieczeństwem pracy, sprawność systemu i procedur mających zapewniać bezpieczeństwo, ocenę ryzyka, presję, jakiej poddawany jest pracownik, poziom umiejętności pracownika. Przykładowe pytania, jakie można zadać w obszarze każdego z wymienionych obszarów przedstawiono poniżej:
- zarządzanie bezpieczeństwem, np. Osoby odpowiedzialne za dbanie o bezpieczeństwo dobrze wykonują swoją pracę,
- sprawność procedur i systemów bezpieczeństwa, np. Wiem, komu raportować usterki i wady sprzętu,
- subiektywna pracownicza ocena ryzyka wystąpienia wypadku, np. Jak prawdopodobne jest Twoim zdaniem, że w ciągu najbliższego miesiąca w Twoim miejscu pracy nastąpi poważny wypadek?,
- presja wywierana na pracownikach, np. Czasem muszę łamać zasady bezpieczeństwa, by wykonać pracę na czas,
- umiejętności pracowników, np. Brak odpowiedniego przeszkolenia prowadził do niebezpiecznych sytuacji w mojej pracy,
- raportowanie niebezpiecznych sytuacji, np. Nie wydaje mi się to istotne, by zgłaszać komukolwiek wypadek,
- konsekwencje raportowania, np. Z powodu zgłoszenia wypadku zostałem za niego obwiniony.
Z kolei chińscy badacze Liu, Huang, Huang, Wang, Xiao i Chen (2015) zwracają uwagę na szereg innych jeszcze czynników, o które warto pytać pracowników, gdy dąży się do zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu pracy. Te czynniki to:
- wsparcie ze strony współpracowników w bezpiecznej pracy, np. Moi współpracownicy przestrzegają zasad bezpiecznej pracy,
- zaangażowanie kierownictwa w bezpieczeństwo, np. Czy menedżerowie wdrażają zmiany uwzględniając komentarze pracowników dotyczące bezpieczeństwa pracy?,
- zaangażowanie w dbanie o bezpieczeństwo bezpośrednich przełożonych, brygadzistów itp., np. Kierownik przypomina mi o zasadach bezpieczeństwa,
- szkolenie z zakresu bezpieczeństwa, np. Oferowano mi odbycie szkolenia z zakresu bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń, na których pracuję,
- przywiązanie do ochrony osobistej, np. Zawsze noszę rękawice, gdy pracuję z substancjami chemicznymi,
- stosowanie się do zasad bezpieczeństwa, np. Przerywam pracę, gdy nie mogę wykonać jej w bezpieczny sposób.
Istotnym problemem bywa też to, iż różnorodne niebezpieczne zdarzenia w pracy nie są raportowane przez pracowników. Nie pozwala to na neutralizację czynników mogących powodować wypadki i problemy zdrowotne. Zaobserwowano, że gdy w organizacji kładzie się nacisk na bezpieczeństwo i podkreśla się wagę bezpiecznej pracy, wówczas więcej niebezpiecznych zdarzeń jest zgłaszanych przez pracowników (Probst, Estrada, 2010). Warto zauważyć, że badania opinii pracowników o poziomie bezpieczeństwa w pracy mogą tu pełnić dwojaką rolę. Z jednej strony budują w pracownikach przekonanie, że firmie zależy na bezpieczeństwie, z drugiej pozwalają na anonimowe wyrażenie opinii o bezpieczeństwie pracy i zgłoszenie potencjalnych zagrożeń bez obawy o negatywne konsekwencje.
Neal i Griffin (2006) zwracają uwagę, że ważne jest, by motywować pracowników do bezpiecznej pracy poprzez ukazywanie im, iż bezpieczeństwo pracowników jest istotne dla kierownictwa firmy, a nie tylko karać pracowników za nieprzestrzeganie procedur. Mimo, iż karanie jest na pierwszy rzut oka mniej kosztowne i szybsze, to na dłuższą metę, zdaniem Neal i Griffin, jest mniej skuteczne. Badacze zauważają, iż gdy w organizacji prowadzi się politykę promującą bezpieczeństwo, wówczas wśród pracowników wykształca się przekonanie, że bezpieczna praca jest istotną częścią ich roli zawodowej i opłaca się pracować bezpiecznie. Co więcej, pracownicy uznający, iż dbanie o bezpieczeństwo jest ważne, sami zaczynają promować bezpieczne zachowania wśród swoich kolegów. Schematyczny model przyczynowo-skutkowy od polityki firmy kształtującej bezpieczeństwo do samodzielnego promowania bezpieczeństwa przez pracownika przedstawia rysunek 1. Jednym z ważnych elementów polityki nakierowanej na bezpieczeństwo pracy może być prowadzenie badań opinii pracowników i podejmowanie w oparciu o opinie pracowników realnych zmian. Pomóc w tym mogą np. okresowe
badania satysfakcji z pracy czy
stresu zawodowego platformy badaniaHR.p. Gdy pracownicy zauważą, że bezpieczeństwo pracy to nie jedynie slogan wymalowany na bramie zakładu, a zarząd i kierownicy naprawdę interesują się opinią pracowników i wdrażają sugerowane zmiany, może to sprawić, że wykształci się w nich realne przekonanie, iż warto bezpiecznie pracować.
Wykres 1. Związek między kształtowaniem klimatu bezpieczeństwa w pracy, indywidualnym przekonywaniem pracowników o wartości bezpieczeństwa pracy i aktywnym uczestnictwem w promowaniu bezpieczeństwa pracy
opracowanie własne na podstawie: Neal, A., Griffin, M. A. (2006), A study of the lagged relationships among
Warto także zauważyć, iż niektóre wypadki i niebezpieczne zdarzenia w pracy mogą być konsekwencją znudzenia pracą, powstałego z powodu monotonnej pracy, niewykorzystywania posiadanych umiejętności i potencjału, braku poczucia sensu wykonywanej pracy (Peeters, Jonge, Taris, 2014). Takim wypadkom można by zapobiec, gdyby w porę wychwycić oznaki znudzenia pracowników i próbować im przeciwdziałać.
Opinie o menedżerach a bezpieczeństwo pracy
Istotne w procesie zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest to, jak pracownicy postrzegają postawy swoich menedżerów wobec procedur i zasad mających zapewniać bezpieczeństwo. Również tego rodzaju przekonania pracowników mogą być dość łatwo mierzone w ankietowych badaniach opinii. Postawa menedżera jest niebagatelna zarówno, by pracownicy przestrzegali reguł bezpiecznej pracy, jak i by angażowali się w bezpieczne działania. Analizy przeprowadzone przez Clarke (2013) wskazują, że szczególnie ważne może być pytanie pracowników o to, czy menedżerowie:
- demonstrują bezpieczne zachowania poprzez własne działania,
- sugerują pracownikom sposoby unikania zagrożeń,
- okazują zainteresowanie bezpieczeństwem pracowników.
Niektórzy badacze zwracają nawet uwagę, iż relacja wzajemnego szacunku i odpowiedzialności między menedżerem a pracownikami może mieć większe znaczenie dla bezpieczeństwa pracy niż to, czy kierownik bezpośrednio komunikuje podwładnym zasady bezpiecznego postępowania w pracy (Michael, Guo, Wiedenbeck, Ray, 2006). Zauważono także, iż nastawienie przełożonego do zasad bezpieczeństwa wiąże się z tym, jak chętnie pracownicy raportują występowanie wypadków w pracy (Probst, Estrada, 2010). Wydaje się zatem, że warto analizować opinie pracowników nie tylko o bezpieczeństwie samym w sobie, ale także o tym, jak przełożeni, zdaniem pracowników, podchodzą do zagadnień związanych z bezpieczną pracą. Kwestie te można poruszyć podczas cyklicznego badania efektywności menadżerów.
Podsumowanie
Podsumowując, można stwierdzić, iż opinie pracowników o bezpieczeństwie pracy w firmie, mogą odzwierciedlać realne zagrożenia, a ich uwzględnianie może pomagać zapobiegać wypadkom i niebezpiecznym sytuacjom w pracy. Gdy pracownicy oceniają klimat pracy w firmie jako niebezpieczny, menedżerów jako niedbających o bezpieczeństwo, a swój poziom wiedzy o obsłudze maszyn i urządzeń jako niski – wówczas jest to poważny sygnał do niepokoju. Wprowadzenie zrozumiałych procedur bezpieczeństwa i dbanie o sprawność sprzętu to istotne elementy redukowania liczby wypadków w pracy. Nie można jednak zapominać, że znaczącą pomocą w zapewnieniu bezpieczeństwa pracy mogą być wyniki badań opinii pracowników o bezpieczeństwie w firmie. Wydaje się, iż systematyczne badania opinii pracowników mogą w znacznym stopniu wspomóc prewencję wypadków w miejscu pracy. O co jednak pytać pracowników? Krótkie i praktyczne kompendium aspektów pracy, o które warto zapytać pracowników dbając o bezpieczeństwo przedstawiono poniżej.
- Poziom przeciążenia pracą i presja na szybkie wykonanie pracy
- Poziom znudzenia i monotonii pracy
- Jakość procesów grupowych w zespołach
- Wsparcie ze strony współpracowników w bezpiecznej pracy
- Przywiązanie pracowników do zasad bezpiecznego wykonywania pracy
- Przywiązanie pracowników do stosowania środków ochrony osobistej
- Opinie pracowników o sprawności procedur i systemów bezpieczeństwa
- Subiektywna pracownicza ocena ryzyka wystąpienia wypadku
- Możliwość raportowania niebezpiecznych sytuacji
- Postrzeganie przez pracowników konsekwencji raportowania wypadków i zachowań niebezpiecznych
- Postrzeganie zaangażowania kierownictwa wyższego szczebla w bezpieczeństwo
- Zaangażowanie bezpośrednich przełożonych w dbanie o bezpieczeństwo
- Jakość szkoleń z zakresu bezpieczeństwa
- Ocena sprawności maszyn i urządzeń